Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng nghiêm trọng, thị trường tín chỉ carbon nổi lên như một công cụ hữu hiệu giúp giảm phát thải khí nhà kính, đồng thời mang lại giá trị kinh tế lớn. Tại Việt Nam, thị trường này đang từng bước hình thành và phát triển, mở ra nhiều cơ hội cho doanh nghiệp, người nông dân và nền kinh tế xanh bền vững.
Tín chỉ carbon là đơn vị đo lường lượng khí nhà kính được giảm hoặc loại bỏ khỏi khí quyển. Một tín chỉ tương đương với một tấn CO₂ được cắt giảm. Tín chỉ này có thể được mua bán trên thị trường, giúp những tổ chức phát thải nhiều có thể “bù đắp” bằng cách tài trợ cho các hoạt động cắt giảm phát thải ở nơi khác.
Theo Cục Biến đổi Khí hậu (Bộ Tài nguyên và Môi trường), Việt Nam đã có hơn 300 chương trình, dự án tín chỉ carbon được đăng ký, trong đó có hơn 150 dự án được giao dịch quốc tế. Riêng ngành lâm nghiệp đã từng chuyển nhượng thành công 10,3 triệu tín chỉ cho Ngân hàng Thế giới với giá trị hơn 51,5 triệu USD. Ngành chăn nuôi cũng đã thu về 60 triệu USD từ chương trình khí sinh học trong giai đoạn 2020–2024.
Đặc biệt, Việt Nam là quốc gia tiên phong tại châu Á triển khai mô hình tín chỉ carbon cho ngành lúa gạo – một trong những ngành phát thải khí nhà kính lớn nhưng cũng có tiềm năng giảm phát thải rất cao.
Nhiều doanh nghiệp trong nước đã bắt đầu khai thác cơ hội từ thị trường tín chỉ carbon. CT Group, Tín Thành, FPT IS, Lasuco, Net Zero Carbon… là những cái tên đi đầu trong xây dựng nền tảng công nghệ, sàn giao dịch và triển khai dự án tín chỉ carbon thực tế.
Điển hình như Công ty Cổ phần Mía đường Lam Sơn (Lasuco), đã triển khai dự án hợp tác với hai đối tác Nhật Bản nhằm giảm phát thải từ vùng nguyên liệu mía rộng 8.000ha. Theo ước tính, Lasuco có thể tạo ra 480.000 tín chỉ carbon, tương đương 12 tỷ đồng, chiếm khoảng 10% lợi nhuận hàng năm của doanh nghiệp.
Công ty Net Zero Carbon cũng đang hợp tác với các tổ chức quốc tế để xác minh tín chỉ chất lượng cao, đồng thời triển khai mô hình trồng lúa giảm phát thải tại Đắk Lắk, nơi một tín chỉ carbon có thể được định giá lên đến 20 USD.
Thị trường tín chỉ carbon không chỉ là sân chơi của doanh nghiệp mà còn là cơ hội lớn cho hàng triệu hộ nông dân. Tại huyện Krông Ana (Đắk Lắk), mô hình trồng lúa phát thải thấp mang lại hiệu quả kinh tế rõ rệt: năng suất tăng gần 1 tấn/ha, chi phí đầu tư giảm gần 10%, lợi nhuận ròng tăng trên 15 triệu đồng/ha.
Nhiều nông dân và hợp tác xã tại An Giang, Đắk Lắk đã được doanh nghiệp hỗ trợ trực tiếp từ vài triệu đến hàng chục triệu đồng thông qua các chương trình phát triển tín chỉ carbon. Điều này không chỉ nâng cao thu nhập mà còn thúc đẩy họ chuyển sang canh tác thân thiện với môi trường.
Để tham gia thị trường tín chỉ carbon, nông dân buộc phải thay đổi phương thức canh tác truyền thống. Từ việc gieo sạ thưa, sử dụng phân hữu cơ, kiểm soát lượng nước tưới đến việc giảm sử dụng thuốc bảo vệ thực vật – tất cả nhằm giảm phát thải CO₂ và metan.
Tại xã Bình Hòa (Krông Ana), mô hình lúa phát thải thấp giúp tăng năng suất, tiết kiệm chi phí, đồng thời đủ điều kiện để tham gia chuỗi chứng nhận tín chỉ carbon. Nhiều hộ dân tại đây lần đầu tiên tiếp cận khái niệm “giảm phát thải” và thấy rõ lợi ích kinh tế thực tế.
Dù tiềm năng rất lớn, nhưng thị trường tín chỉ carbon tại Việt Nam vẫn đang đối mặt với nhiều rào cản. Trước hết là sự thiếu hiểu biết của cả doanh nghiệp lẫn nông dân về quy trình tạo và xác minh tín chỉ. Đa số chưa hiểu rõ khái niệm phát thải, các yêu cầu kỹ thuật, giám sát, báo cáo…
Bên cạnh đó, việc thiếu hành lang pháp lý rõ ràng, chưa có sàn giao dịch carbon chính thức trong nước, hệ thống đo lường – báo cáo – thẩm định (MRV) còn hạn chế cũng là những yếu tố khiến thị trường phát triển chưa tương xứng với tiềm năng.
Để phát triển thị trường tín chỉ carbon bền vững, Việt Nam cần thực hiện đồng bộ các giải pháp sau:
Thị trường tín chỉ carbon là xu hướng không thể đảo ngược trong bối cảnh biến đổi khí hậu. Với tiềm năng lớn và các điều kiện tự nhiên thuận lợi, Việt Nam hoàn toàn có thể trở thành quốc gia đi đầu trong phát triển tín chỉ carbon tại khu vực. Tuy nhiên, để làm được điều đó, cần sự chung tay của toàn hệ thống – từ chính sách, doanh nghiệp cho đến từng người nông dân.
