Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp, ngành nông nghiệp Việt Nam đang đối mặt với thách thức lớn: vừa đảm bảo an ninh lương thực, vừa bảo vệ môi trường. Tỉnh An Giang – một trong những địa phương có diện tích trồng lúa lớn nhất đồng bằng sông Cửu Long – đang tiên phong áp dụng mô hình canh tác lúa bền vững, giảm phát thải khí nhà kính. Điều đặc biệt, mô hình này không chỉ giúp bảo vệ môi trường mà còn mở ra cơ hội gia tăng thu nhập cho nông dân, kể cả hộ nghèo.
Một trong những điểm sáng là mô hình do Hợp tác xã (HTX) Nông nghiệp Vĩnh Bình (huyện Châu Thành, An Giang) thực hiện. Với diện tích gần 8,5 ha, chỉ trong một vụ lúa, các nông dân tham gia mô hình đã giúp giảm được hơn 29 tấn CO₂ tương đương. Nhờ đó, bốn nông dân tham gia được nhận tiền thưởng lên tới hơn 90 triệu đồng, với mức cao nhất hơn 30 triệu đồng/hộ.
Hợp tác xã áp dụng quy trình sản xuất theo hướng giảm phát thải khí nhà kính: sạ hàng thưa (80 kg/ha), xử lý rơm rạ bằng chế phẩm sinh học, tưới nước ngập khô xen kẽ, giảm lượng phân bón hóa học và thuốc bảo vệ thực vật. Những thay đổi tưởng chừng nhỏ này lại mang đến hiệu quả kép – vừa tiết kiệm chi phí, vừa tăng lợi nhuận.
Theo báo Dân Việt, nhiều nông dân tại huyện Phú Tân cũng đang được hưởng lợi từ mô hình này. Không chỉ thu được lợi nhuận từ việc bán lúa, họ còn được nhận thêm nguồn thu từ “tiền thưởng carbon” – phần kinh phí hỗ trợ do các tổ chức quốc tế và doanh nghiệp chi trả để khuyến khích giảm phát thải.
Đặc biệt, đây là mô hình mà bất kỳ hộ nào cũng có thể tham gia, kể cả hộ nghèo. Ông Trần Văn Lý – một hộ dân tham gia mô hình tại xã Phú Hưng – cho biết, ông giảm được hơn 2,5 triệu đồng chi phí sản xuất/ha, đồng thời còn được nhận thêm hơn 6 triệu đồng tiền thưởng từ chương trình giảm phát thải.
Một trong những lợi thế lớn của mô hình này là quy trình không quá phức tạp. Chỉ cần thay đổi thói quen canh tác cũ: từ sạ dày sang sạ thưa, áp dụng tưới ngập khô xen kẽ (AWD), sử dụng phân hữu cơ hoặc vi sinh thay cho phân hóa học… là đã có thể giảm đáng kể lượng khí thải phát sinh.
Ngoài ra, việc xử lý rơm rạ bằng chế phẩm sinh học không chỉ giúp giảm phát thải methane mà còn cải tạo đất, tăng độ phì nhiêu cho vụ sau. Chính quyền địa phương và các HTX đã hỗ trợ nông dân tiếp cận kỹ thuật mới thông qua các lớp tập huấn, hướng dẫn trực tiếp trên đồng ruộng.
Không chỉ dừng lại ở việc giảm phát thải, nhiều mô hình còn hướng đến mục tiêu cao hơn là đạt chứng nhận SRP (Sustainable Rice Platform – nền tảng lúa gạo bền vững). Tiêu chuẩn này không chỉ giúp nông dân canh tác an toàn hơn mà còn là tấm vé để gạo Việt Nam tiếp cận những thị trường khó tính như châu Âu, Mỹ, Nhật Bản.
HTX Vọng Đông (huyện Thoại Sơn) là một ví dụ điển hình. Nhờ sản xuất theo chuẩn SRP, họ đã ký được hợp đồng bao tiêu với doanh nghiệp xuất khẩu, đảm bảo đầu ra ổn định với giá cao hơn thị trường từ 200 – 500 đồng/kg. Đây là minh chứng rõ ràng cho thấy, khi sản xuất sạch, bền vững thì giá trị thu về cũng sẽ tương xứng.
Theo Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn An Giang, tỉnh đang phối hợp cùng các tổ chức quốc tế như GIZ (Đức), IRRI (Viện nghiên cứu lúa quốc tế), cùng với các doanh nghiệp nội địa để nhân rộng mô hình. Mục tiêu đến năm 2030, toàn tỉnh sẽ có ít nhất 30% diện tích canh tác lúa ứng dụng quy trình giảm phát thải.
Việc đưa tín chỉ carbon trong nông nghiệp vào thực tiễn là một bước đột phá, thể hiện sự hòa nhập của Việt Nam vào xu thế phát triển nông nghiệp xanh toàn cầu. Khi một hecta lúa không chỉ mang lại hạt gạo mà còn có thể “bán” khí CO₂ giảm được – đó chính là giá trị gia tăng mà người nông dân xứng đáng được nhận.
Tuy nhiên, để nhân rộng mô hình này vẫn còn không ít khó khăn: thói quen sản xuất cũ ăn sâu, thiếu vốn đầu tư ban đầu, chưa có cơ chế hỗ trợ tín chỉ carbon minh bạch, giá trị tín chỉ chưa ổn định… Dù vậy, với những kết quả khả quan từ các mô hình thí điểm tại Châu Thành, Phú Tân và Thoại Sơn, có thể thấy triển vọng phát triển là rất lớn.
Chính quyền địa phương và các bộ, ngành trung ương đang tích cực nghiên cứu để ban hành các cơ chế khuyến khích nông dân tham gia, như miễn giảm thuế, hỗ trợ tín dụng xanh, trợ giá chế phẩm sinh học…
Mô hình trồng lúa giảm phát thải tại An Giang là một bước tiến quan trọng trong hành trình chuyển đổi nông nghiệp Việt Nam theo hướng bền vững. Không chỉ góp phần ứng phó với biến đổi khí hậu, mô hình này còn tạo ra một hướng đi mới cho hàng triệu nông dân – nơi mà mỗi hecta lúa không chỉ là nguồn lương thực mà còn là “tài sản môi trường” sinh lời.
Nếu được nhân rộng đúng cách, đây không chỉ là tương lai của nông nghiệp An Giang, mà còn là hình mẫu để các tỉnh ĐBSCL và cả nước học hỏi.
